Parafia Czarnowo w książce "Diecezja chełmińska : zarys historyczno-statystyczny" Pelplin, 1928 r.

 Czarnowo

Nazwa ta, zachodząca pod formą Czarnowo już w r. 1222, jest niezawodnie pierwotna, co potwierdzają także zachodzące odmiany pisowni, jak Zcharnowe 1285, Czharnow i Sczarnowo 1414, Cziarnowo 1571 i wreszcie urzędowe niem. Scharnau od 1888 r. do 1920 r.

Miejscowość ta leży w powiecie toruńskim, posiadała stację kolejową oraz pocztę. W obrębie parafii mieszkało 1231 katolików Polaków i 1445 ewangelików Niemców.

Parafię założył, jak wywodzi X. Kujot, jeden z panujących królów lub książąt polskich przed przybyciem krzyżaków, wyłączając ją ze starszej w Świerczynkach. Ponieważ Czarnowo z okolicą w r. 1457 z darowizny Kazimierza Jagielończyka dostało się miastu Toruniowi, mogła pod opieką miasta w XVI w. wciskać się swobodnie reformacja tak, iż już w roku 1542 biskup Chełmiński Gize upomniał magistrat toruński właśnie przez wzgląd na Czarnowo, aby zaniechał "innowacyj" kościelnych. Czujności następnych biskupów należy zawdzięczać utrzymanie zagrożonej parafii, jakkolwiek wizytator Strzesz, jeszcze około roku 1670 wyznawał, że liczy ona tylko 170 dusz, "przytem oziębłych i niedbałych".

Kościół obecny, murowany, pochodzi jak wskazuje jego struktura, z samego początku XIV w. Prezbiterium i zakrystia zaopatrzone są sklepieniem, wieża połączona przedsionkiem z nawą kościoła, zbudowana we wiązarek, pochodzi z czasów znacznie późniejszych. Toruńskiemu rajcy Janowi Heytmanowi, który po wyratowaniu z niebezpieczeństwa na Wiśle, wiązany ślubem, kościół czarnowski w 1498 miał zbudować, przypisuje się tylko gruntowne odnowienie po zniszczeniu z czasu wojny 13 letniej. Czas konsekracji kościoła jest nieznany.

Ważniejsze wydarzenia historyczne: Czarnowo odstąpił biskup Płocki Gedeon 1222 r. biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Od r. 1231 należało ono do zakonu, a od r. 1457 do Torunia. Miejscowość ta była w XIII, a pewnie i dawniej, obronną i jeszcze do nie dawna tu było widać okop nad Wisłą, nim go woda nie podmyła i niemal do szczętu nie zaniosła, także z roli plebańskiej wchłonęła Wisła jedną włókę jak świadczy Strzesz w XVII w. probostwo czarnowskie pięknie położone, posiadały niekiedy wybitniejsze osobistości, jak kanonik i oficjał chełmiński Ordinet Perenot pod koniec XVI wieku, Piotr Sokołowski, sufragan i oficjał chełmiński w połowie XVII w. i inni.

Źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, "Diecezja chełmińska: zarys historyczno-statystyczny" , Pelplin, 1928 r.