Przejście do sekcji:

Rys historyczny

Jubileusz kościoła w Złejwsi Wielkiej

Według niepotwierdzonych danych, śladów pierwszej budowli kościelnej w Złejwsi Wielkiej należy szukać w XVI w. W tym okresie miejscowi katolicy należeli do parafii w Czarnowie, jednak w drugiej połowie tego wieku większość z nich przyjęła protestantyzm. Najstarszy zbór ewangelicki uległ spaleniu w 1781 r.  w wyniku uderzenia pioruna i pomimo starań protestantów z Złejwsi Wielkiej i Złejwsi Małej nigdy nie został odbudowany.

Dopiero w końcu XIX w. pojawiła się szansa budowy nowych świątyń w Złejwsi Wielkiej oraz Rzęczkowie, co było związane z reorganizacją gminy ewangelickiej w Górsku, której podlegały od XVII w. te dwie miejscowości. Tworzenie nowej struktury kościelnej w Złejwsi Wielkiej trwało stosunkowo długo od 1896 r., gdy powstał wikariat, w skład którego weszło 16 wiosek do 1903 r. - momentu powołania urzędu pastora pomocniczego, któremu w latach 1904-1905 wybudowano okazałą pastorówkę. Ówczesna wieś była zamieszkana w większości przez ewangelików: Niemców i potomków Holendrów (w 1885 r. było ich 246) oraz zaledwie przez 5 katolików, prawdopodobnie Polaków.

Plany budowy obecnie istniejącego kościoła w stylu neoromańskim zostały zatwierdzone spośród kilkunastu projektów w 1894 r., po powołaniu komisji złożonej z mieszkańców kilku wsi. Ufundowano wtedy nowe miejsce pod budowę, a na potrzeby inwestycji uchwalono specjalny podatek od mieszkańców. Ten ostatni fakt potwierdza fragment sprawozdania z wizytacji z 1926 r., gdzie zapisano „wszelkie służące Bogu budynki społeczność Złejwsi sprawiła sobie z własnych środków” , ale z drugiej strony podkreślano „Mieszkańcy niziny zostali uparci i nie bardzo szczodrobliwi”. Wiosną 1895 r. położono kamień węgielny, a prace budowlane ruszyły jesienią, po poświęceniu terenu. Rok później w firmie Wittk z Elbląga zamówiono organy, które bezpowrotnie zniszczono po II wojnie światowej. Pierwszy etap budowy kościoła zakończono w 1898 r., ale bez wykonania mierzącej 26,20 m wieży, gdyż nie wystarczyło na to funduszy. Ostatecznie prace zakończono dopiero w 1908 r., gdy podwyższono wieżę o 5,15 m i zawieszono dzwony. Dobudowano wtedy kruchtę z lewej strony od głównego wejścia i zamówiono zegar z cyferblatami, którego jednak nigdy nie zakupiono. Pomimo tego zawieszono żelazne tarcze, ostatecznie usunięte w 1999 r. Prawdopodobnie na przeszkodzie zakupu zegara stanął wybuch I wojny światowej w 1914 r. Szczupłość materiałów i brak badań sprawia, że obecnie jest trudno wymienić ówczesnych duszpasterzy - w 1908 i 1919 r. pastorem w Złejwsi Wielkiej był Niemiec Otto Prinz.

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Organy zniszczone po II wojnie światowej. Zdj. z ok. 1908 r.

 

W 1920 r. Zławieś Wielka, w większości zamieszkana przez Niemców, znalazła się w granicach państwa polskiego. Nastąpił wtedy znaczny odpływ ewangelików (w gminie ewangelickiej było wtedy 1807 wiernych, a sześć lat później tylko 1000). Powoli, w „morzu niemczyzny”, zaczęli się pojawiać Polacy, reemigranci z USA, którzy mogli zakupić niemieckie gospodarstwa. Jednym z nich był sołtys Władysław Gorczyca, założyciel Kasy Stefczyka, rozstrzelany przez Niemców w Barbarce w 1939 r.

Pod koniec lat dwudziestych XX w. funkcję pastora w Złejwsi Wielkiej objął Kurt Krause, niemiecki nacjonalista, znany później ze swych prohitlerowskich orientacji, który z dużą pompą organizował w kościele wieczorne spotkania Niemców. Dzięki jego działalności podwyższono podatki na kościół i po raz drugi ufundowano dzwony oraz założono chór. W 1939 r., na dwa dni przed wybuchem wojny, niemiecki pastor został aresztowany przez Polaków podczas przenoszenia karabinów do kościoła.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fragment wnętrza kościoła z o. 1920 r.  Po prawej stronie tablica upamiętniająca poległych w I wojnie światowej  mieszkańców Złejwsi Małej, Złejwsi Wielkiej,Toporzyska i Gutowa

  

 

 

 

 

 

 

    Dzwon przed jego zawieszeniem (prawdopodobnie koniec lat 20 XX w..)

                

29 lipca 1936 r. teren gminy Zławieś Wielka nawiedził huragan, w wyniku którego w Łążynie zginęła jedna osoba, wiele budynków zostało uszkodzonych. W jednej w polskich prac dotyczących historii diecezji znalazła się nieprawdziwa informacja, według której została wtedy zniszczona wieża kościoła w Złejwsi Wielkiej. W rzeczywistości huragan zniszczył wieżę katolickiego kościoła w Łążynie, którą odbudowano, ale już w zmienionej formie.

            Podczas działań wojennych w latach 1939-1945 bryła kościoła w Złejwsi Wielkiej nie została uszkodzona, ale sam obiekt został pozbawiony wyposażenia liturgicznego. Radość miejscowych Polaków z wyzwolenia była wielka - w zaginionej obecnie kronice pierwszy kierownik szkoły w Złejwsi Wielkiej zapisał „W dniu 4 lutego 1945 r. wojska niemieckie opuściły naszą wioskę. Z powodu tego wielka radość. Można znowu rozmawiać językiem ojczystym”. Wydawało się wtedy, że kościół przejdzie w ręce miejscowych katolików, jednak na przeszkodzie stanęło kilka czynników: obecność wojsk radzieckich do 1946 r., ich barbarzyńska działalność na terenie kościoła i wsi oraz nieuregulowane sprawy przynależności kościelnej i brak koncepcji „zagospodarowania” obiektów kultu religijnego (na szczęście kościoła nie spotkał los zdewastowanych i ostatecznie rozebranych po wojnie świątyń ewangelickich z Rzęczkowa, Gutowa, i Zarośla Cienkiego). Z tych powodów przejęcie kościoła przez katolików nastąpiło dopiero w 1948 r., gdy świątynia pod wezwaniem św. Stanisława Kostki stała się filią parafii Czarnowo i pozostawała w tej zależności do 17 VI 1974 r., to jest do momentu powstania samodzielnej parafii Zławieś Wielka.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Kościół ok. 1972 r.                           

                                                                                           

 

  

 

     

 

 

 

 

Ołtarz z 1972 r. Jego elementy znajdują się na wieży kościelnej

 

Pierwszy proboszcz ks. Jan Kozikowski związany z kościołem od 1972 do 1989 r. poświęcił  z mieszkańcami parafii wiele czasu, energii i zapału na odbudowę niszczejącej świątyni. Jak wynika z kroniki kościelnej szczególnie dużo zmian poczyniono m.in. w wystroju ołtarza, który jest czwartym z kolei, położono nową posadzkę w kościele, ogrodzono teren i zbudowano nową plebanię.

 

    

 

 

 

 

 

 

Ołtarz z 1974 r., przekazany do kościoła w Pędzewie 

 

 

 

 

 

 

 

 

Obecny ołtarz z 1985 r. Msza Święta- 25 lecie parafii Zławieś Wielka (1997 r.)

 

W 1989 r. drugim proboszczem został ks. Feliks Miszewski, który wraz z wiernymi przeprowadził w ciągu kilkunastu lat wiele remontów kościoła i zmian w jego otoczeniu. Szczególnie ważny remont generalny świątyni został przeprowadzony w latach 1996-1997, przyczyniając się do tego, że kościół będzie mógł obchodzić swoje następne stulecie.

 Autor: Andrzej Walczyński


Na podstawie:

 

  1. Gross Boesendorf im Kreise Thorn, b.d.
  2. Kronika parafii rzym.-kat. p.w. Św. Stanisława Kostki w Złejwsi Wielkiej
  3. Kronika szkolna [Szkoły Podstawowej Zławieś Wielka 1945-1975]
  4. Walczyński A., Gmina Zławieś Wielka- od przeszłości do współczesności (w przygotowaniu)
  5. Ziółkowski B., Związki środowiska lokalnego z moją szkołą na przestrzeni wieków, Toruń 2003

 

Wróć